Maarten Luther en de reformatie

Wie door Midden en Oost-Duitsland reist, komt de naam Maarten Luther regelmatig tegen. Standbeelden, musea en kerken verwijzen naar deze man. Maar wie was hij, en wat was zijn rol in de geschiedenis van de reformatie?

Bezoek de kerstmarkten in Duitsland

Wie was Maarten Luther?

Eén van de vele standbeelden van Maarten Luther. Deze staat in Dresden

Maarten Luther was een Duitse theoloog die leefde van 10 november 1483 tot 18 februari 1546. Hij werd geboren in het Duitse Eisleben. Net als bijna iedereen in die tijd, werd Luther gedoopt en katholiek opgevoed. Al vanaf zijn vijfde zat hij op de Latijnse school. Dit leidde ertoe dat Luther al op zijn twaalfde vloeiend Latijn sprak en las.

In 1501 werd Luther ingeschreven op de universiteit in Erfurt om jurist te worden. Maar daar kwam weinig van terecht, want in hetzelfde jaar trad hij in, in het Augustijnenklooster in Erfurt. In april 1507 werd hij zelfs tot priester gewijd. In deze jaren was hij student theologie en gaf hij les filosofie in Wittenberg.

In 1511 bracht Luther een bezoek aan Rome. Hier kwam hij in aanraking met het leven van de paus ten opzichte van dat van de gelovigen. Luther was hier fel tegen en zou zijn hele opvolgende leven hier aandacht aan besteden.

Waar was hij precies tegen?

Glas-in-lood afbeelding van Luther die zijn stellingen ophangt

Toen Luther terugkwam uit Rome, begon hij een aantal misstanden op te schrijven. Hij was namelijk erg geschokt over een aantal zaken die zich in de katholieke kerk voordeden. In het bijzonder de aflatenhandel. Met zo'n aflaat werden namelijk in één keer al je zonden kwijtgescholden, wat je ook had gedaan.

Hij vond dat alleen het ware geloof zou moeten leiden tot vergiffenis. Het hele volk zou dus de bijbel moeten kunnen lezen, maar die was in het Latijn geschreven. En zo waren er nog veel meer misstanden binnen de katholieke kerk.

Uiteindelijk kwam Luther tot 95 stellingen om de katholieke kerk te verbeteren. Volgens de legende spijkerde hij die op de deur van de slotkapel in Wittenberg.

De snelle verspreiding van deze ideeën berustte eigenlijk meer op geluk. Als Luther een eeuw eerder zou hebben geleefd, zouden zijn ideeën nooit zo ver verspreid zijn. Vlak voor Luthers geboorte was namelijk de boekdrukkunst uitgevonden. Hierdoor konden zijn ideeën en stellingen razendsnel worden overgenomen en verstuurd.

Consequenties van Luthers daden

Luthers ideeën bereikten uiteindelijk ook het pauselijk hof. Hij stuurde als reactie hierop een brief naar paus Leo X. Hiermee hoopte Luther in te praten op de paus om zo de kerk te verbeteren.

De paus was het hier alleen niet mee eens. De inkomsten die hij verdiende met de aflatenhandel, kon hij niet missen. Ook vond hij Luther maar een ordinair mannetje, die volgens hem veel te ver ging. Dit leidde tot een kerkelijke ban voor Luther.

Maar ondertussen had Luther wel veel volgelingen, waaronder diverse vorsten van de kleine vorstendommen in het Heilige Roomse Rijk (inclusief het huidige Duitsland). Zij zagen hierin een mogelijkheid om meer macht naar zich toe te trekken.

De Keizer verklaart Luther vogelvrij

Keizer Karel V van het Heilige Roomse Rijk

Karel V, de keizer van het Heilige Roomse rijk, wilde zijn macht niet delen. Hij bestuurde zijn rijk als eenheid. Iedereen móést katholiek zijn, waardoor hij de meeste macht had. Maar hij was wel afhankelijk van de vorsten, die ieder een deel van het grote rijk bestuurden. Luther zomaar executeren, was dus geen optie.

Karel V besloot Luther uit te nodigen op de rijksdag in Worms in 1521, om hem nog één keer te vragen zijn excuses aan te bieden en zijn stellingen terug te nemen. Luther weigerde met de woorden: 'Hier sta ik, ik kan niet anders'. Karel V was woedend en deed Luther in de rijksban, hij werd vogelvrij verklaard.

Keurvorst Frederik III van Saksen besloot Luther in bescherming te nemen. Dit deed hij door Luther onder te laten de duiken in zijn kasteel de Wartburg in Eisenach op 4 mei dat jaar. In de 10 maanden dat Luther hier zat vertaalde hij de Bijbel in het Duits, zodat iedereen deze zou kunnen lezen.

Een start van de Reformatie

De Lutherroos, symbool van de Lutherse stroming

In eerste instantie was het niet Luthers plan de kerk op te splitsen. Hij wilde hem alleen verbeteren en de misstanden wegwerken. De reactie van de paus hierop was alleen niet de reactie waar Luther op hoopte. Het leidde tot een splitsing van de kerk.

Drie jaar na Luthers ban, sticht hij een nieuwe, Lutherse kerk. Hier is het woord van de Bijbel het belangrijkst. Je kan je zonden alleen kwijtraken als je écht gelooft en inkeer laat zien. Latere hervormers, zoals de Franse Calvijn gaan hier nog verder op in. Als al deze losse kerken later samengaan ontstaat er één protestantse kerk.

31 oktober 1517 wordt gezien als het begin van de reformatie. Dit is de datum waarop Luther zijn stellingen publiceert. In de geschiedenis die volgt, zullen er nog veel conflicten zijn tussen protestanten en katholieken.

Luthers sporen in Duitsland

In 2021 is het 500 jaar geleden dat Luther in Wartburg was

Op Luthers reizen is hij op veel plekken in Duitsland geweest. Vooral in Oost- en Midden-Duitsland zijn nog veel sporen van hem te vinden.

Zo is de Wartburg, het kasteel waar Luther ondergedoken zat, open voor publiek. Het museum laat goed zien hoe het leven er in die tijd uitzag en hoe Luther er leefde.

In veel steden, zoals Erfurt en Dresden staan standbeelden van Luther. En Luther-stad Wittenberg moet je zeker bezoeken als je meer van hem wilt weten.

Bekijk het kaartje met alle sporen van Luther in Duitsland